Karbondioksit (CO2) Sistemleri ve Gerekli Bilgiler

Karbondioksit (CO2) fotosentez döngüsünün, yani bitkinin büyüme için kullanabileceği düzeyde enerji açığa çıkabilmesi için bitki açısından önemli besinlerinden biridir. 

Akvaryumları daha doğal bir görünüme kavuşturmak, daha görsel hale getirmek, biraz da beslediğimiz canlıların doğal habitatlarını taklit etme amacı ile canlı bitkileri akvaryumlarımızda kullanmaya başladık. Bu nedene daha bir çok gerekli besin maddesi gibi karbondioksit de çokça kullanıp, hakkında konuştuğumuz bir konu oldu. 

Bitki yetiştirmede karbondioksiti uygun miktarda sağlamak ideal bir ortam sağlamak için oldukça önemlidir. Aslında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta karbondioksitin stabil bir şekilde ortamda tutulmasıdır. Karbondioksit suyun ph’ını direk olarak etkilediğinden stabil olmaması ph’ın da sürekli olarak değişmesine neden olur. Kapalı sistem olarak kurulan bir ortamda sürekli olarak belli madde değerlerinin değişkenlik göstermesi hem beslenen canlılar hem de bitkiler için sağlıklı olmayacaktır.

Akvaryuma karbondioksit sağlamanın birçok yolu vardır. Karbondioksiti akvaryum suyuna verebilmek için çeşitli ekipmanlar vardır. Kuracağınız akvaryum ortamına ve hacmine göre, doğru sistem ve ekipmanları seçmeniz önemlidir.

Yüksek basınçta karbondioksit gazı ile dolu tüplere gerekli ekipmanların bağlanması ile kullanılabilen sistemlerdir. Tüplü Sistemler ihtiyaçlara göre pek çok farklı şekilde kurulabilirler. Düşük maliyetli sistemlerin idamesi ve kontrolü biraz zor olmasına karşın piyasada fiyat avantajları sebebi ile tercih edilmektedir. Ama tavsiyemiz doğru ve otomatik, kalite olarak güvenilen markaların ürünleri ile bu sistemlerin kurularak kullanılmasıdır.

a) CO2 Tüpü: Karbondioksit gazı için özel olarak imal edilmiş tüpler bulunmaktadır. Yüksek basınca dayanıklı bu tüplerin içine karbondioksit gazı sıkıştırılmış doldurulur. Çok çeşitli boy ve ebatta bulunmaktadır (1lt-2lt-5lt-12lt). Tüplerdeki yüksek basınçlı gazı akvaryumunuza verebilmek için bazı ekipmanlar gereklidir. Bu tüpleri yangın söndürme ekipmanları satan yerlere bulabilirsiniz. Bunun dışında ülkemizde yurtdışından ithal edilen Alüminyum tüplerde son yıllarda oldukça revaçta olup akvaryumcularda satılmaktadır.

b) Regülatör: Tüpte bulunan gazın kullanılabilir basınç düzeyine getirilmesini sağlayan ekipmandır. Bu sayede yüksek basınçlı karbondioksit akvaryum suyuna verilmek üzere uygun basınç düzeyine düşürülebilmektedir. Üzerinde genel olarak iki basınç göstergesi bulunmaktadır. Bunlardan biri tüpün içindeki, diğeri ise regülatörden çıkan gaz basıncını gösterir. Çıkış basıncının ayarlanabilmesi için regülatörün üzerinde bir de ayar vanası bulunmaktadır. Bu vana kullanılarak çıkış basıncı istenilen düzeye getirilebilir. Düzenli gaz çıkışı sağlamak için çıkış basıncının 5–10 bar arasında tutulması doğru olacaktır.

c) Slenoid Valf: Regülatörden çıkan gazın istenildiği zaman kesilmesini veya açılmasını sağlayan ekipmandır. Elektrik ile kontrol edilmektedir. Elektriğe takıldığında içinde yer alan kapak açılır ve gazın geçişini sağlar. Elektrikten çıkarıldığında içinde bulunan kapak kapanarak gaz geçişini durdurur. Bu ekipmanı zaman ayarlı prize takarak kullanıla bilmektedir. Fakat akvaryum suyunda karbondioksitin stabil olarak belli bir oranda bulunmasını istiyor iseniz bu ekipman olmadan da sisteminizi kurabilirsiniz. 

d) Karbondioksit Kontrol Üniteleri: Çeşitli hassasiyetlerde ve özelliklerde piyasada bulunabilir. Hassas aralıkla çalışan ve belli kalitedeki cihazlar tercih edilmelidir. Ucuz ve düşük kaliteli cihazlar kısa zamanda arıza yapıp, sisteminizde tüm değerlerin değişmesine sebep olabilir. Ölçüm hassasiyeti ile çalışma hassasiyetleri farklıdır. Ürünler seçilirken teknik detayları doğru şekilde incelenmeli ve seçilmelidir. 

e) Kısma Valf’i (ince ayar valf’i): Önemli bir parçadır. Regülatörden çıkan ayarladığınız basınçtaki karbondioksit gazını daha da düşürerek akvaryuma vermenize olanak sağlayan ekipmandır. Bu valfler ne kadar kaliteli olursa o kadar hassas ayar yapabilmenize ve bu ayarı daha uzun süre stabil olarak tutabilmenize olanak sağlar. 

f) Kabarcık Sayacı: Akvaryuma vermek üzere kısma valfinden gelen karbondioksit gazı miktarını görmenizi sağlayan ekipmandır. Kabın içinden geçen gaz kabarcıkları su içinde görülür ve gaz miktarı buna göre istenilen düzeyde ayarlanır. Gaz ayarının düzgün yapılması için mutlaka sistemde yer alması gereken bir ekipmandır. Harici olarak alıp kullanılabileceği gibi piyasada bazı regülatörler üzerinde ya da difüzörler içinde de yer almaktadır.

g) Reaktör / Difüzör: Sistemin en önemli parçalarından biridir. Akvaryuma gelen karbondioksit gazının suda en iyi oranda çözülmesini sağlayan ekipmandır. Karbondioksit gazı suda doğru şekilde çözünmedikten sonra oluşturduğunuz ekosisteme hiçbir faydası olmayacaktır. Bu sebeple kalite ve sisteminizin gereksinimlerine uygun olan doğru ürünleri seçmeniz önemlidir. Akvaryum suyuna ulaşan karbondioksit gazı ne kadar iyi çözülerek suya karışır ise o kadar stabil ve sağlıklı bir sisteme sahip olunur.

Ucuz ve kolay yoldan karbondioksit elde etmenin bir yoludur. Düşük hacimli akvaryumların ihtiyacını görebilecek kadar gaz elde edilebilir. Forum sitelerinde bu sistem için oldukça çeşitli karışım formülleri paylaşıldığı gibi bazı firmaların çıkarttığı hazır setlerde mevcuttur. Bu sistemde çıkan gaz hortum yardımı ile reaktör ya da difüzöre bağlanarak kullanılabilir. Hazırlanan karışımın miktarına göre yaklaşık 20-25 gün karbondioksit gazı üretir. Çok stabil sistemler değildirler. Gaz miktarını kısma gibi bir durum çok sağlıklı olmasa da kullanılabilmektedir. Ama bu durumda karışımı hazırladığınız sistemin içeride gazın oluşturduğu basınca dayanabilecek güçte olması çok önemlidir. Yoksa karışımı hazırladığınız şişe v.b. malzeme patlayabilir. Büyük tankların karbondioksit ihtiyacını karşılaması zordur. Uzun vadede kullanım maliyeti tüplü sistemlere göre daha fazladır. 

Tablet şeklinde üretilen bu ürünler eriyince ortama karbondioksit çıkaran hap şeklinde ürünlerdir. Küçük hacimli akvaryumla kullanmak için tasarlanmışlardır. Bazı firmaların ürünlerinde bu tabletlerin çözünmesi için küçük hazneleri vardır bu haznelerin içine tablet konulur. Eriyen tabletten çıkan gaz bu haznenin içinde kalır ve yavaş yavaş eriyerek suya karışır.

 - Sağlıklı bir bitki gelişimini sağlamak için bitkiler için gerekli temel besinlerin tümü ortamda bulunmalıdır. Sadece karbondioksit vermek yeterli değildir.

- Fotosentez için gerekli besin maddelerinden bir tanesi dahi ortamda bulunmaz veya diğer besinlerden önce ortamda tükenir ise kalan tüm besin maddelerinin kullanımı durur ve bitki gelişimi sağlanamaz. Bu nedenle tüm besinler eşit ve yeterli oranda sağlanmalıdır.

- Bitkilerin gelişimi için gerekli besin maddelerin bir bölümü şehir suyunda bulunmaktadır. (Örneğin karbondioksit 15-18mg/lt belirlenen standarttır) Bu sebeple sisteme ek besinler (Mikro ve Makro elementler, mineraller v.b.) ve karbondioksit verilmese de belli ebatlarda kurulan sisteminizde bitki yetiştirmeniz mümkündür.

- Ayrıca kurduğunuz sistemdeki canlılarında solunum sonucu açığa karbondioksit çıkardığını unutmamak gerekir. Sisteme verilen miktar bu göz önünde tutularak belli oranda verilmelidir. Fazlası canlı ölümlerine sebep olabilmektedir.

- Karbondioksit tüplerinizi güneş alan, kalorifere veya diğer ısı kaynaklarına yakın yerlere kesinlikle koymayınız. Karbondioksit gazı büyük oranda genleşir ve basıncı yükseltir. Bu durum tehlike yaratabilir. Tüpün patlamasına sebep olabilir.

- Tüpe diğer ekipmanların bağlantıları yapılırken tüm vanaların kapalı olduğundan ve gaz kaçağı olma ihtimaline karşın odanın iyice havalandırıldığından emin olunuz.

- Ekipman bağlantılarını yaparken sızdırmazlık ürünlerini doğru ve uygun miktarda kullanmaya özen gösterin.

- Edindiğiniz tüpün üst kısmına işlenmiş olan üretim tarihini, test ve çalıştırma basıncını kontrol edin. Sahip olduğunuz veya alacağınız diğer ekipmanlar ile uyumlu olduğundan emin olunuz.

- Karbondioksit sağlamak için kurulan sistemler belli aralıklar ile kontrol edilmeli ve ekipmanlar yeniden kalibre edilmelidir.

- Karbondioksit sistemi tüplü olarak tercih edilmiş ise bağlantıları profesyonel kişilerce yapılmalı ya da bu kişilerden yardım alınmalıdır. Yanlış bağlanan ya da ayarlanan ekipmanlar hem maddi hem de fiziki zarara sebep olabilmektedir.

- Karbondioksit sisteminizde kaçak tespit etmeniz halinde bulunduğunuz alanı sağlık açısından iyice havalandırmanız gerekmektedir.

- Tüplü sistemlerde tüp üzerinde yapım yılı belirtilmiştir. Alım yaparken buna dikkat ederek tercih yapabilirsiniz. Mümkün olduğunca yakın tarihli almanız uygun olacaktır.

- Tüplü sistem ile kurulum yapılması durumunda sisteminizi herhangi bir çarpa, düşme ihtimaline karşın sabitlemeniz uygun olacaktır.

- Tüplü sistemlerin tüpleri dolum için bu iş ile uğraşan firmalara teslim edilerek dolum yaptırılmalı ve dolum sonrası tüp vanaları kontrol edilmelidir. Hasarlı olduğu tespit edilen ya da tereddüt edilen ürünler kullanılmamalı, değiştirilmelidir.